✏️ Θ.Μ. Γιάνναρος

🗒️ Το παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα και δεν απηχεί επίσημες θέσεις του φορέα όπου εργάζεται.

Πόσες φορές έχεις ακούσει κάποιον να λέει: “Δεν το περίμενα αυτό!“;

Σε μεγάλα περιστατικά δασικών πυρκαγιών, αυτές οι λέξεις ακούγονται πολύ συχνά –από πυροσβέστες, από εθελοντές και απλό κόσμο.

Τώρα φαντάσου αυτό: άνεμοι που στροβιλίζονται, ισχυρά ανοδικά ρεύματα, συνθήκες που θυμίζουν καταιγίδα. Και ύστερα, πρόσθεσε τη φωτιά. Οι φλόγες ξεπηδούν απότομα από το πουθενά και εξαπλώνονται ταχύτερα απ’ ότι περίμενες. Η πυρκαγιά κινείται με τρόπο που κανείς δεν είχε προβλέψει, όχι ακολουθώντας τον καιρό, αλλά δημιουργώντας το δικό της.

Αυτό δεν είναι μία ακόμα πυρκαγιά. Είναι ένα ανατροφοδοτούμενο σύστημα φωτιάς-ατμόσφαιρας.

Κι όμως, η διαχείριση των πυρκαγιών εξακολουθεί να βασίζεται σε παρωχημένες παραδοχές, αντιμετωπίζοντας τον καιρό ως απλή πληροφορία για τη θερμοκρασία, τον άνεμο και την υγρασία. Τα μοντέλα εξάπλωσης και συμπεριφοράς της φωτιάς που χρησιμοποιούνται συνηθέστερα δε λαμβάνουν υπόψη το πώς η ατμόσφαιρα ενισχύει ή καταστέλλει την ακραία συμπεριφορά της φωτιάς. Και το πιο κρίσιμο; Εξακολουθούμε να μην μετράμε τι συμβαίνει μέσα σε αυτές τις πυρκαγιές.

Όσοι διαχειρίζονται πυρκαγιές αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα της Μετεωρολογίας. Αλλά μόνο ως εργαλείο, όχι ως επιστήμη. Εξετάζουν τις προγνώσεις, μελετούν τους ανέμους και την υγρασία, ενώ κάποιοι ίσως προσπαθούν να εκτιμήσουν και την ατμοσφαιρική αστάθεια.

Όμως είναι αυτό αρκετό;

Το πρόβλημα

• Ο καιρός αντιμετωπίζεται ως στατικό δεδομένου εισόδου, όχι ως μία δυναμική πληροφορία που πρέπει να προσομοιώνεται και να μελετάται.
• Τα μη συζευγμένα μοντέλα εξάπλωσης και συμπεριφοράς της φωτιάς παραμένουν διαδεδομένα παρότι οι ακραίες πυρκαγιές διαμορφώνονται από δυναμικές αλληλεπιδράσεις φωτιάς–ατμόσφαιρας.
• Οι δείκτες εκτίμησης κινδύνου πυρκαγιάς λαμβάνουν υπόψη μόνο ό,τι συμβαίνει στην επιφάνεια, αγνοώντας τη δομή της ατμόσφαιρας καθ’ ύψος και πώς αυτή επηρεάζει τη συμπεριφορά της φωτιάς.
• Η Πυρομετεωρολογία αντιμετωπίζεται ακόμα ως πηγή δεδομένων, όχι ως επιστημονικός κλάδος που μπορεί να βελτιώσει την πρόγνωση και κατανόηση των ακραίων πυρκαγιών.

Αυτή η νοοτροπία έχει πραγματικές επιχειρησιακές συνέπειες. Όσοι διαχειρίζονται περιστατικά πυρκαγιών βασίζονται σε απλουστευμένα δεδομένα, αγνοώντας τις βαθύτερες ατμοσφαιρικές διεργασίες που καθορίζουν την εξέλιξη μιας ακραίας πυρκαγιάς.

Δεν θα είχαμε την ικανότητα να προβλέψουμε τυφώνες ή ανεμοστρόβιλους δίχως παρατηρήσεις. Οι μετεωρολόγοι έπρεπε πρώτα να κυνηγήσουν τις καταιγίδες, να εκτοξεύσουν ραδιοβολίδες, να μετρήσουν ανέμους με ραντάρ για να μπορέσουν να αναπτύξουν τα μοντέλα που έχουμε σήμερα. Μόνο έπειτα από τη συλλογή και ανάλυση πολλών παρατηρήσεων κατέστη δυνατή η πρόγνωση του ακραίου καιρού.

Κι όμως, όταν μιλάμε για ακραίες πυρκαγιές, βρισκόμαστε ακόμη στο σκοτάδι, μαντεύοντας τη φυσική των αλληλεπιδράσεων φωτιάς-ατμόσφαιρας αντί να τη μετράμε.

Τι λείπει;

Φαντάσου μια κατακόρυφη στήλη καπνού που υψώνεται ψηλά στον ουρανό πάνω από μία πυρκαγιά. Από το έδαφος βλέπεις τον καπνό να ανεβαίνει. Ξέρεις ότι η φωτιά ενισχύεται, αλλά τι συμβαίνει μέσα σε αυτή τη γεμάτη ενέργεια στήλη καπνού;

• Πώς συμπεριφέρονται οι άνεμοι που δημιουργούνται από τη φωτιά μέσα στο νέφος του καπνού; Πώς επηρεάζουν την εξάπλωση και τη συμπεριφορά της στο έδαφος;
• Πότε ένα ανοδικό ρεύμα που προκαλείται από τη φωτιά πυροδοτεί βίαιη πυροεπαγωγή και πώς αυτή επηρεάζει την εξάπλωση και τη συμπεριφορά της φωτιάς στο έδαφος;
• Πώς διαφέρει η εξέλιξη μιας πυρκαγιάς ανάλογα με την κατακόρυφη δομή της ατμόσφαιρας; Τι καθορίζει αν η ατμόσφαιρα θα περιορίσει την ένταση της φωτιάς ή θα την ενισχύσει;
• Τι εξηγεί την ένταση κάποιων πυρκαγιών κατά τη διάρκεια της νύχτας, ακόμα κι όταν οι επιφανειακές συνθήκες δείχνουν ότι θα έπρεπε να εξασθενούν;

Δεν γνωρίζουμε πραγματικά γιατί δεν παρατηρούμε απευθείας αυτές τις διεργασίες.

Αντί γι’ αυτό, όσοι διαχειρίζονται πυρκαγιές στηρίζονται σε απλοποιημένους δείκτες που μας λένε ελάχιστα για τη δυναμική της ατμόσφαιρας πάνω από τη φωτιά. Ακόμα και όταν υπάρχουν εξειδικευμένα εργαλεία, συχνά χρησιμοποιούνται λανθασμένα, όπως για παράδειγμα ο δείκτης Hot-Dry-Windy, ο οποίος αρχικά σχεδιάστηκε για να λαμβάνει υπόψη του τη δυναμική της κατώτερης τροπόσφαιρας, αλλά πλέον καταλήγει να χρησιμοποιείται ως απλός δείκτης επιφανείας, αγνοώντας τα ίδια τα φαινόμενα που υποτίθεται ότι θα αποτιμούσε.

Και το κενό γνώσης δεν σταματά εδώ. Για δεκαετίες, θεωρούσαμε δεδομένο ότι η ένταση μιας πυρκαγιάς κορυφώνεται το απόγευμα και εξασθενεί τη νύχτα. Αυτή η υπόθεση πλέον καταρρέει. Πολλές μελέτες δείχνουν σαφή ενίσχυση της νυχτερινής έντασης των πυρκαγιών. Ωστόσο, ακόμα δεν γνωρίζουμε επαρκώς τι την προκαλεί. Κι έτσι, η απόφαση για το αν η ένταση της φωτιάς θα εξασθενήσει ή όχι τη νύχτα βασίζεται περισσότερο στην τύχη παρά στη γνώση.

Αυτό δεν αποτελεί ένα θεωρητικό πρόβλημα. Αποτελεί επιχειρησιακή αδυναμία. Όταν η λήψη αποφάσεων γίνεται με ελλιπή μετεωρολογική κατανόηση, όσοι διαχειρίζονται πυρκαγιές δεν προλαμβάνουν τις εξελίξεις αλλά αντιδρούν σε αυτές.

Δεν προβλέπουμε τα βαρομετρικά χαμηλά χωρίς πραγματικά δεδομένα. Γιατί λοιπόν προσπαθούμε να προβλέψουμε τη συμπεριφορά και την εξάπλωση των πυρκαγιών χωρίς αυτά;

Η λύση

Η διαχείριση των πυρκαγιών δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τη Μετεωρολογία ως δευτερεύον στοιχείο. Για να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε τις ακραίες πυρκαγιές, χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που ενσωματώνεται η Μετεωρολογία στις επιχειρήσεις.

Τι Πρέπει να Αλλάξει;

• Οι Πυρομετεωρολόγοι πρέπει να ενσωματωθούν στις επιχειρήσεις πεδίου. Οι ΗΠΑ και η Αυστραλία διαθέτουν Incident Meteorologists (Μετεωρολόγοι Πεδίου). Η Ευρώπη, στις περισσότερες χώρες (αν όχι σε όλες), όχι. Οι αρμόδιοι φορείς πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η Πυρομετεωρολογία δεν είναι “πολυτέλεια”. Είναι επιχειρησιακή αναγκαιότητα.
• Οι αλληλεπιδράσεις φωτιάς–ατμόσφαιρας πρέπει να μοντελοποιούνται και όχι να αγνοούνται. Δεν μπορούμε πλέον να θεωρούμε τον καιρό ως στατικό δεδομένο εισόδου. Τα μοντέλα εξάπλωσης και συμπεριφορά της φωτιάς πρέπει να ενσωματώνουν τη δυναμική της ατμόσφαιρας.
• Οι άμεσες μετρήσεις από το πεδίο είναι αδιαπραγμάτευτες. Γιατί συνεχίζουμε να προσπαθούμε να προβλέψουμε την εξέλιξη των ακραίων πυρκαγιών χωρίς πραγματικές παρατηρήσεις από τη ζώνη της φωτιάς;

Όσοι διαχειρίζονται πυρκαγιές θα πρέπει να μάθουν από την μετεωρολογική κοινότητα και όχι απλώς να δανείζεται τα δεδομένα της. Γιατί αυτό δεν δημιουργεί μόνο ένα επιστημονικό κενό. Οδηγεί σε επιχειρησιακές αποτυχίες. Δίχως την Πυρομετεωρολογία, όσοι διαχειρίζονται πυρκαγιές στο πεδίο θα συνεχίσουν να εκπλήσσονται αντί να προλαμβάνουν.